Rotterdams Publiek - de terugblik
2022-05-05 14:47:31
In het voorjaar van 2020 kregen we dertigduizend euro om Rotterdams Publiek te maken. Dit stuk is de verantwoording voor subsidiegever Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie, maar misschien dat ook anderen er iets aan hebben, dus vandaar dat je het nu hier leest. Behalve de geslaagde resultaten laat ik ook zaken die wat stroever liepen of minder opleverden dan gehoopt aan bod komen.
De subsidie werd verleend om om een groter publiek, langs digitale weg, kennis te laten maken met erfgoed. Dan kan je kiezen voor de makkelijke weg en een applicatie maken op een al goed ontsloten collectie, maar wij wilden graag iets maken over het uitgaansverleden van Rotterdam, omdat we vermoeden dat eigenlijk iedereen het leuk vindt om even aan de clubs, bioscopen en podia uit zijn jeugd herinnerd te worden. Met zo’n thema is het makkelijker mensen te bereiken die normaal gesproken online niet op zoek gaan naar erfgoed.
Homepage, tijdmachine en locatiepagina - allerlei databronnen worden samengebracht om een overzicht van R'dams uitgaansverleden te creëren
Dat er geen nette gestructureerde dataset voorhanden was die het hele uitgaansverleden van Rotterdam bestreek vonden we daarbij een mooie use case. Hoe beter verbonden en opener data is, hoe makkelijker je er mooie applicaties op kunt maken. Wij dachten: als we data verbinden en open maken, ontwikkelt de website zich vast min of meer vanzelf. Deze zonnige inschatting ging voor sommige onderdelen op, voor andere een stuk minder.
De twee pijlers van rotterdamspubliek.nl zijn tijd en locatie. De tijdmachine toont de beschikbare gegevens voor een gekozen jaar, de locatiepagina’s tonen de data die we over een specifieke locatie (theater, club, podium, bioscoop, etc.) bijeen konden vragen. Dat bijeen vragen moet je trouwens letterlijk nemen: alles op de website wordt rechtstreeks opgehaald uit API’s - sparql endpoints meestal - die door iedereen te bevragen zijn.
Cinema Context is een filmhistorische database waar je zo ongeveer alle bioscopen in terug vindt die ooit in Nederland hebben bestaan, en voor de periode tot 1950 bovendien een schat aan voorstellingsdata bevat. Wil je weten welke films je bijvoorbeeld in de eerste week van juni 1934 in de Rotterdamse bioscopen kon zien, dan vraag je dat eenvoudig op. Cinema Context is gepubliceerd als linked open data en bevraagbaar via een sparql endpoint, dus het zal weinig verbazing wekken dat we dit een goed startpunt vonden. Maar om de filmvoorstellingen samen te brengen met bijvoorbeeld foto’s van de theaters uit het Stadsarchief hadden we gemeenschappelijke identifiers nodig.
Wikidata is daar uitermate voor geschikt, en al snel hadden we daar voor elke bioscoop ook een item (geïdentificeerd met zo’n inmiddels welbekend Qnummer) aangemaakt. Die Qnummers zijn in de Cinema Context data opgenomen en omgekeerd zijn Cinema Context ids, dankzij Hay Kranen, een property geworden op Wikidata. Ook voor poppodia, musea, theaters en evenementenlocaties hebben we, voor zover die niet al bestonden, Wikidata items aangemaakt. Een lijst met alle locaties halen we nu eenvoudig op uit Wikidata, door te vragen naar gebouwen van die typen gelegen in de gemeente Rotterdam. De lijst groeit dus vanzelf verder als mensen items voor nieuwe theaters aanmaken. Van de lijst klik je door naar een pagina voor de aangeklikte locatie, al was daar vaak nog niet veel op te zien.
Het gebied tussen de Kruiskade en Aert van Nesstraat in 1910, 1939 en 1970, de toenmalige theaters in rood aangegeven. De Groote Schouwburg werd in 1940 verwoest, De Doelen in 1966 gebouwd
Als je het over locaties hebt, dan wil je al snel een kaart. Bert Spaan maakte voor Rotterdams Publiek een kaart met culturele hotspots zoals ze in de door jou geselecteerde periode bestonden. Om van de vooroorlogse situatie ook maar iets te begrijpen zijn historische kaarten daarbij onontbeerlijk. Met een prille versie van de open source toolset Allmaps zijn tiles van een vijftal historische kaarten gemaakt, die door iedereen te gebruiken zijn. Ook Allmaps is door dit werk weer een stukje verder ontwikkeld.
Het Stadsarchief Rotterdam, partner in het project, heeft heel wat foto’s die uitgaansgelegenheden afbeelden. Het archief ziet het mogelijk maken van hergebruik als belangrijke taak, maar in de praktijk bemachtig je materiaal nu alleen handmatig, via de website van het archief. Het geautomatiseerd doorzoeken of binnenhalen van metadata lukt enkel via slinkse wegen, zoals schrapen, en wat betreft de interne thesaurus helemaal niet. Afbeeldingsurls zijn niet in de metadata opgenomen en enkel urls van lowres afbeeldingen zijn met enige moeite te schrapen. Een tijdrovende en frustrerende exercitie dus, al moet gezegd dat het aan de goede wil der medewerkers niet gelegen heeft. De blaam treft het nog door veel instellingen gebruikte archiefsysteem, waarvan de makers faciliteren van hergebruik toch vooral lijken te zien als een downloadknop bij een rechtenvrij plaatje. We zijn nog niet allemaal zo ver als bijvoorbeeld de Wellcome Collection (api voor metadata, IIIF voor afbeeldingen) en Bijzondere Collecties van de UvA (IIIF en sparql endpoint).
Positief is dat het archief - terwijl ons project liep - permalinks (handles) voor beeldbankitems implementeerde. Zo konden in ieder geval een koppelingsbestand maken waarin permalinks van foto’s met Wikidata identifiers verbonden zijn. Dankzij dit bestand kunnen we bij elke locatiepagina nu afbeeldingen ophalen en tonen. Wellicht komt het ooit nog zo ver dat het archief die Wikidata identifiers kan importeren in haar eigen systeem.
Op Wikimedia Commons is gestructureerde data sinds kort helemaal geland. Daar kan je nu bij elk mediabestand verklaringen als ‘beeldt af Q12345’ rechtstreeks aan het systeem toevoegen. Daarmee maakten we de data niet alleen bruikbaar voor onszelf, maar ook voor anderen. Via de toen nog experimentele sparql endpoint konden we afbeeldingen van specieke theaters vervolgens eenvoudig in onze applicatie opvragen. Die sparql endpoint is inmiddels vervangen door een weliswaar robuustere versie, maar die is vanwege verplichte authenticatie helaas niet meer vanuit applicaties aan te roepen. Het is ook altijd wat! Via een workaround (query handmatig draaien en resultaten opslaan) houden we wel toegang tot de gekoppelde afbeeldingen.
afbeeldingen vanaf Wikimedia Commons (Pschorr), het Nationaal Archief (De Doelen) en het Stadsarchief Rotterdam ('t Venster) samengebracht
Citaten uit krantenartikelen betreffende specifieke locaties vonden we zelf een heel waardevolle aanvulling. Weliswaar hebben we heel wat uurtjes door oude kranten moeten spitten, maar dankzij de permalinks die Delpher zowel voor krantenpagina’s als artikelen biedt, konden we, zodra we weer een batch met quotes gevonden hadden, snel mooie data maken die op verschillende plekken op onze site te tonen was. En die bezoekers de gelegenheid bood door te klikken naar Delpher om het hele artikel te lezen en ongetwijfeld vaak nog even verder te bladeren.
Ronduit teleurstellend was de module waar bezoekers van de website herinneringen over specifieke locaties kwijt konden. De bouw ervan kostte zo’n twintig procent van het budget en dat heeft nog geen tien herinneringen opgeleverd (waarvan we de meeste bovendien zelf schreven). Misschien gaat hier in de toekomst nog gebruik van worden gemaakt, maar waarschijnlijk moeten we dit idee afschrijven als illustratie van het feit dat je je tijd beter aan data dan aan applicaties kunt besteden.
Wil je herinneringen vastleggen dan levert de aanpak van het oral history project European Cinema Audiences veel meer op. We zijn blij dat we de twintig interviews van elk een uur over bioscoopbezoek in de jaren 50 op Rotterdams Publiek kunnen tonen. Binnen ons eigen project hebben we de interviews nog verder geannoteerd - van specifieke fragmenten is aangegeven over welke bioscopen ze gaan (weer met behulp van die Wikidata identifiers natuurlijk). Zo krijg je als bezoeker op een bioscooppagina meteen de relevante fragmenten voorgeschoteld). De interviews zijn op de afsluitende verhalenmiddag van ons project trouwens overgedragen aan het Stadsarchief, zodat ze tot in den eeuwigheid bewaard blijven.
De publieksparticipatie was bij de drie crowdsourceprojecten die we draaiden heel wat succesvoller dan bij de herinneringenmodule. Blijkbaar betrek je mensen sneller met een gerichte vraag. We hebben twee kleine crowdsourceprojecten gedaan, waarin affiches en flyers van Baroeg en HAL4 verbonden werden met de Qnummers van de acts in kwestie. Met de resultaten van de HAL4 affiches hebben we later een kleine applicatie gemaakt waarmee we konden laten zien hoe die links je in staat stellen te filteren op genre en herkomst, en hoe je Commons afbeeldingen en Wikipedia teksten bij zo'n affiche kunt tonen.
Veel omvangrijker was het jaren 80 filmladderproject, dat een berg nuttige data heeft opgeleverd. Een enthousiaste schare vrijwilligers heeft van 525 filmladders alle films, de theaters en zalen waar en het aantal keer dat ze vertoond werden ingevoerd. Dubbel, gevolgd door een controleronde. We hebben uitgerekend dat ze er zo’n 500 uur werk aan gehad moeten hebben.
De data van het filmladderproject wordt nog geschoond en de films worden gelinkt naar IMDB. Dan wordt de data in Cinema Context geïmporteerd en via die weg kunnen we de voorstellingen dan ook weer op rotterdamspubliek.nl tonen, zoals dat nu al bij de vooroorlogse voorstellingen gebeurt.
We hadden hoge verwachtingen van 'events' - goed gemodelleerde gebeurtenissen die ons in staat zouden stellen beeldmateriaal op nieuwe manieren te presenteren. Zo'n event is van een 'type' (een opening, een demonstratie, etc.), heeft naast een beschrijving een tijd en een plaats, en liefst ook nog één of meerdere 'actoren'. Het was de bedoeling de events in de beeldbank te vinden, want zo zouden we twee vliegen in één klap slaan: de beeldbank beter beschrijven en de gebeurtenissen van illustraties voorzien. De werkelijkheid bleek in deze nogal weerbarstig: culturele gebeurtenissen waren in de beeldbank maar sporadisch vastgelegd, niet altijd van de grootste importantie (hondenshow in openluchttheater Dijkzigt, R.E.T. mannenkoor in Schouwburg) en alle rechtenvrije afbeeldingen leken in de jaren 60 gemaakt te zijn door Ary Groeneveld. Alles bij elkaar heb ik een kleine honderd gebeurtenissen kunnen destilleren, te weinig om heel veel zinvols mee te kunnen doen - al hebben we het wel geprobeerd. Ik kan me voorstellen dat hier in de toekomst nog mooie dingen mee te maken zijn, maar alleen als we tot meer 'bulk' kunnen komen doordat meerdere instellingen hun objecten op een dergelijke manier beschrijven.
Als je op Wikidata naar aantallen tentoonstellingen per museum kijkt, zie je (links) dat Boijmans nu het brons grijpt. De onderwerpen van de Boijmans tentoonstellingen (rechts) lenen zich wat minder voor een bubble chart, al zie je wel dat het er veel zijn. Aan Rembrandt, in het midden, zijn de meeste tentoonstellingen gewijd
Met tentoonstellingen, ook een type gebeurtenissen, hadden we meer succes, en in minder tijd. Vooral dankzij Boijmans, waar men al een lijst had samengesteld die wij op Wikidata mochten publiceren. Die 1400 tentoonstellingen hebben we daar zoveel mogelijk gelinkt naar de exposerende kunstenaars en andere onderwerpen en voor de recente jaren konden we links leggen naar het tentoonstellingenarchief van Boijmans zelf. Een prettige ontdekking waren de tentoonstellingen van het Wereldmuseum waar iemand anders al items op Wikidata voor had aangemaakt (linked data maak je niet alleen :-).
Terwijl ons project al liep leerden we DIG IT UP ('galerie en erfgoedlab, schatgraver van de Rotterdamse stadscultuur') kennen en dit bleek vrij snel een gedroomde samenwerkingspartner. DIG IT UP heeft een groot netwerk in het Rotterdamse culturele leven, doet veel met uitgaanscultuur en ziet het belang van linked data voor het documenteren daarvan. Na afloop van ons project nemen ze rotterdamspubliek.nl onder hun hoede. Aangezien de website voor haar inhoud sparql endpoints aanroept, zullen bijvoorbeeld op Wikidata nieuw aangemaakte locaties, tentoonstellingen, etc. vanzelf ook snel (er is een cache-mechanisme ingebouwd om die endpoints een beetje te ontzien) op de site verschijnen.
Belangrijker misschien nog is dat we veel tijdens ons project gemaakte data goed ondergebracht hebben. Zoals gezegd wordt de filmladderdata opgenomen in Cinema Context en zullen zowel de wetenschap als het grotere publiek daar nog lang plezier van hebben. Op Wikidata hebben we met het beschrijven van locaties een raamwerk neergezet waar allerlei instellingen (waaronder DIG IT UP en het Stadsarchief) op voort kunnen bouwen. Afbeeldingen op Commons zijn blijvend beter gemetadateerd. De Boijmans tentoonstellingen op Wikidata staan klaar om verder verbonden te worden en meer inzicht te geven in het tentoonstellingsverleden van één van de belangrijkste musea van het land.
Daarnaast hebben we veel ervaring opgedaan met (voor ons) nieuwe manieren om erfgoed te beschrijven. Het modelleren van quotes uit Delpher, het beschrijven van events, het annoteren van oral history materiaal, het werken met Wikdiata, crowdsourceprojecten - in feite is ons project ook een soort 'erfgoedlab' geweest. Alle teamleden hebben hier van geprofiteerd, inclusief onze partners DIG IT UP en het Stadsarchief.
Als afsluiting van het project organiseerden we een verhalenmiddag in bioscoop Cinerama, waar ook veel oudere Rotterdammers op afkwamen
Tot besluit nog even een vooruitblik. Een aantal Rotterdamse culturele instellingen heeft al kunnen ervaren hoe prettig het is samen aan dat web van data te bouwen - ik herinner me de verwondering van Baroeg medewerkers die ontdekten dat ook obscure jaren 80 bandjes vaak al op Wikidata, en soms ook op Wikipedia beschreven waren. In een klein vervolgproject gaan we dit jaar ons best doen het besef dat het beschrijven van het culturele verleden van Rotterdam een gezamenlijke inspanning is (en dat de tools al klaarstaan!) bij meer culturele instellingen te laten indalen. Zodat we in de toekomst door steeds betere reconstructies van Rotterdams culturele landschap kunnen wandelen - langs barok en gabber, maniërisme en streetart, romkoms en westerns, jazz en funaná.