Adamlinks Amsterdamse adressen
2022-07-11
Deze post verscheen eerder op de blog van het Stadsarchief
Adressen zijn nogal veranderlijke dingen. Als je op zoek bent naar het pand waar een adres op dit moment in ligt is de kans bijzonder klein dat de BAG je niet uit de brand kan helpen. Maar als je een adres uit een historische bron zoekt - of dat nu een akte uit 1860 of een advertentie uit 1960 is - sta je al snel met lege handen. Of, erger nog, het antwoord dat je krijgt klopt niet. Misschien is er bij nieuwbouw omgenummerd, bijvoorbeeld.
Op Adamlink zijn nu meer dan tweehonderdtwintigduizend adresvermeldingen doorzoekbaar gemaakt. Elk adres zoals dat in een specifieke bron is waargenomen heeft er zijn eigen unieke A-nummer gekregen. Daarmee is het probleem, dat eenzelfde adres door de tijd heen soms voor verschillende locaties gebruikt werd, ondervangen. Zo is de kans dat het Goslerhuisje (sinds enkele decennia bekend als Jodenbreestraat 1, vroeger in de Joden Houttuinen gelegen) verward wordt met het na de oorlog gesloopte pand met dat adres weer wat kleiner geworden.
Jodenbreestraat 1 in 1984 (links) en hetzelfde adres in 1930 (rechts)
De historische adressen zijn voor het merendeel in verschillende HisGis-projecten verzameld. Daar is heel wat noeste arbeid in gestoken. Elk van die tweehonderdtwintigduizend adresvermeldingen is met een punt op de kaart verbonden. Zo'n punt kon door de tijd heen vaak met verschillende adresvermeldingen verbonden worden. Als je de Jodenbreestraat 1 van 1943 bekijkt, zie je dat hetzelfde adres ook in 1909 en 1876 op datzelfde punt was te vinden. Bij elke stadsuitbreiding kwamen er natuurlijk weer een hoop punten bij, in totaal zijn er nu ruim honderdduizend op historische kaarten geprikt.
De adresdynamiek is goed te illustreren met twee rijtjes panden die niet alleen in elke bron die geraadpleegd is anders genummerd bleken, maar die ook nog eens in drie verschillende straten hebben gelegen. Het gaat om het Sophiapark, een straatje buiten de Singelgracht dat later is opgegaan in de Eerste Helmersstraat. Gek genoeg komt de naam Sophiapark zelf in geen van de adressen voor.
Het Sophiapark, met links de Buitensingel en beneden de Overtoomse Vaart. Op deze Loman buurtkaart zijn de huisnummers van 1875 weergegeven.
Omdat we eerder binnen het project Aan het juiste adres de marktkaarten met de Adamlink adresvermeldingen verbonden hebben, is het wel aardig om in te zoomen op de Eerste Helmersstraat 14, in het noordelijke rijtje. Daar woonden Pieter en Antonia Gerrits, die handelden in manufacturen en tweedehands goederen. Toen het Sophiapark gebouwd werd bestond de Eerste Helmersstraat nog niet en werden in de adressering sowieso geen straatnamen, maar enkel wijkletter-huisnummmer combinaties gebruikt (een superieur systeem als je geautomatiseerd adressen thuis wilt brengen, maar niet altijd even handig als je een pakketje moet bezorgen). Die combinatie was in dit geval XX 178g.
In 1875 werd besloten over te stappen op een straatnaam-huisnummer combinatie. Net als veel gangetjes (ondanks de fraaie naam had het Sophiapark veel weg van een achterbuurtje) werd toen doorgenummerd vanaf de weg waar het straatje aan lag: de Buitensingelweg. Op de Lomankaarten is het adres van ons pandje Buitensingelweg 130.
In het bevolkingregister 1864-1874 zijn de oude wijkadressen met blauw doorgehaald en vervangen door de nieuwe adressen. Aangezien de buiten de Singel gelegen wijken WW, XX, YY, en ZZ niet in de atlas die gebruikt is om de wijkadressen te prikken zijn opgenomen, hadden we dit wijkadres nog niet in ons adressenbestand. Dit bevolkingsregister stelde ons - van de nieuwe adressen weten we immers wel de punten - in staat een hoop wijkadressen buiten de Singel alsnog op te nemen.
Gelukkig zullen de meeste bewoners van de schamele huisjes geen visitekaartjes met dat adres hebben laten drukken, want lang hadden ze daar niet van kunnen genieten. Vijf jaar later hield de Buitensingel namelijk op te bestaan. De langste straat van de stad was in 1880 definitief uiteengevallen in Stadhouderskade, Mauritskade en Nassaukade. Er stonden toen al heel wat nieuwe huizen langs de voormalige Buitensingel en de nummering passeerde de 130 al lang voordat het Sophiapark bereikt werd. Het nieuwe adres van ons pand werd Nassaukade 454.
Het rijtje tegenover het pand werd rond 1930 gesloopt en rond die tijd zal het Sophiapark zijn opgegaan in de Eerste Helmersstraat. Op de in 1929 uitgegeven marktkaart van Pieter en Antonia is achter adres al Eerste Helmersstraat 14 vermeld. In het voorjaar van 1963 werd de hele noordelijke helft van het voormalige Sophiapark gesloopt en verviel het adres. Maar niet voor lang, want in de nieuwbouw keerde, op een net iets andere plek, het adres Eerste Helmersstraat 14 weer terug.
De vier adresvermeldingen hebben elk een eigen URI met een A-nummer en zijn allemaal verbonden met hetzelfde locatiepunt. Het latere BAGadres is (terecht) niet met het locatiepunt verbonden, maar wel met de URI van de straat. Indexen op bevolkingsregisters, marktkaarten en beeldbankitems kunnen nu met het juiste adres verbonden worden, waarbij we door de verbindingen met het locatiepunt weten dat al die gegevens hetzelfde pand (of in ieder geval een pand op dezelfde plaats) betreffen.
Alle hierboven genoemde adressen zijn nu netjes te identificeren, want immers als linked data op Adamlink gepubliceerd. De data is daar te doorzoeken, maar ook in verschillende formaten te downloaden. Dat zal vooral handig zijn voor mensen die zelf historische adressen uit één of andere bron op de kaart willen visualiseren. Of voor instellingen die linked data willen maken van nu nog tekstuele adresvermeldingen in hun data. Hoe meer instellingen dat doen, hoe makkelijker het straks wordt om uit allerlei hoeken en gaten bronnen bij elkaar te halen die dat ene huis betreffen, of die ene persoon.
Er wordt nu gewerkt aan het verbinden van locatiepunten met verpondingsnummers, die dieper in het verleden werden gebruikt om panden te benoemen. Tussen de oorlog en het heden ligt nog een flink gat, terwijl we uit die periode wel bronnen met adresvermeldingen hebben. Data is nooit 'af'. Maar er ligt nu wel een stevig web van linked open data waar die aanvullingen in kunnen landen en waar allerlei kaartapplicaties en andere zoekinterfaces op gebouwd kunnen gaan worden.